R
- long
- 96'
- English subtitles
Het gebeurt niet zo vaak dat twee films die los van elkaar zijn ontstaan zo veel op elkaar lijken als het Deense R en het Franse Un prophète. Die laatste werd alom gelauwerd en goed bezocht; de eerste trok bijna geen mensen naar de bioscoop en draait daarom nu op Pluk. En terecht: hij is goed.

Eerst een waarschuwing: R is een snoeiharde film en daar moet je tegen kunnen. Het duurt niet lang voordat iemands gezicht op een stenen trap tot pulp wordt geramd. Niet dat de dader, onze hoofdpersoon Rune, daar nu per se zin in heeft, maar het is zoals een medegevangene hem uitlegt: ‘Of je slaat iemand tot gort, of je wordt zelf tot gort geslagen.’ En dan sla je dus maar iemand tot gort.
Ook Un prophète – Oscar-genomineerd en winnaar van de Speciale Juryprijs in Cannes – was een keiharde Europese gevangenisfilm en daar houden de overeenkomsten niet op. Ga maar na: een levensecht ogende fictiefilm over een gevangenis waarin een zojuist gearriveerde gedetineerde, over wiens criminele verleden we nauwelijks iets te weten komen, gedwongen wordt een gewelddadig ‘klusje’ op te knappen voor een interne misdaadbende, waarna hij door sluwheid en contacten bij een concurrerende, Arabische bende zijn status verhoogt, totdat tegenslagen een confrontatie met zijn bendeleider forceren. Un prophète? Inderdaad. R? Ook.
R is een uur korter dan Un prophète – wat niet tegen de film pleit – en brengt het verhaal nog meer terug tot de essentie. Nooit verlaten we de gevangenis en de hoofdpersoon Rune is steeds in beeld, in benauwende close-ups in grauwe ruimten. Een dreigende, snerpende elektronische soundtrack creëert een onderhuids gevoel van doem en onheil. Leuk is anders. Maar, zeiden de debuterende regisseurs Lindholm en Noer, ‘we wilden laten zien hoe het was in een Deense gevangenis. Mensen roepen wel om hardere straffen, maar ze weten niet wat het inhoudt. Dit is wat het inhoudt.’
Nu heb ik altijd het idee gehad dat Denemarken, van alle landen ter wereld, het meest op Nederland lijkt. Betekent dat, dat onze gevangenissen op die in R lijken? Als dat zo is, slaat me de schrik om het hart. In elk geval heb ik geen reden om te denken dat R liegt over de situatie in Denemarken.
Lindholm en Noer filmden in de echte Horsens-gevangenis, die sinds enkele jaren leegstond, en op de geweldige acteur die Rune speelt na, gebruikten ze geen professionele acteurs. Ex-gevangenen en ex-bewakers vullen de gangen van de ex-gevangenis. Met tatoeages, spieren en attitudes die je niet verzint. Een belangrijke rol is weggelegd voor Roland Møller, die ooit vijf jaar in deze gevangenis vastzat en die de oorspronkelijke bron was voor de titel R.
Het resultaat is een extreem beklemmend beeld van een gevangenis, die, als je hem overleeft, alleen gezien kan worden als een opleidingsinstituut voor criminelen. Als je het niet al was, dan word je het wel, en als je het al was, dan word je harder, beter, meedogenlozer.
Ook in Nederland?
Kees Driessen