“Hij wil tot zijn dood doorfilmen”

“Het voelde intiem, prikkelend, hilarisch, frustrerend, tragisch en diepzinnig om zo dicht bij het persoonlijke verhaal van een vreemde te komen”, vertelt Bate via Skype. “Het was een groot plezier om die harde schijven vol digitaal goud te mogen uitmijnen. Daar zat ik dan in mijn keuken, klikkend door iemands hele leven op film – ik kon de saaie stukjes overslaan, of dingen waarvan ik niet kon geloven dat hij ze opgenomen had nog eens bekijken. De gelijktijdige gewoonheid en diepzinnigheid ervan waren heel inspirerend.”

Klemke’s archief is geen toevallige verzameling vrolijke herinneringen, maar een gedisciplineerd levenswerk. Voor Sam Klemke’s Time Machine werd Bate de beeldhouwer die uit dit enorme archief een film beitelde. De natte droom van elke documentairemaker, lijkt me zo. Maar ook een enorme uitdaging om een waarachtig beeld van een leven uit dat materiaal te knippen en plakken. “Sam begreep gelukkig dat mijn film altijd maar één versie van zijn leven kon zijn. Volgens mij vond hij het juist leuk om mijn blik daarop te zien. Toen ik hem voor het eerste een ruwe montage liet zien, heeft hij de hele film zitten lachen. Dat was wel een opluchting!”

Er is inderdaad een hoop te lachen met Sam, en om Sam. En toch voelde ik me klein nadat ik de film voor het eerst zag. De bundeling van jaarlijkse persoonlijke details maakte je nederig, en ik bleef denken aan mijn eigen succesjes en mislukkingen. Wat betekent het in godsnaam allemaal? Moet ik me daar überhaupt wel mee bezig houden? Maar er kwam een bevrijding, want Sams voorbeeld toont ook dat we helemaal niet zo hard ons best hoeven doen. Bate had een vergelijkbare ervaring tijdens het maken. “Het was overweldigend, zowel de hoeveelheid materiaal als de verantwoordelijkheid om daar keuzes in te maken, betekenis aan te geven, het te contextualiseren. Ik vind het lastig te benoemen hoe ik me daarbij voelde, maar uiteindelijk ben ik heel trotst op de documentaire die we hebben gemaakt, en dat mensen er over de hele wereld weer hun eigen reacties op kunnen hebben.”

Bate werkte al eerder met archiefmateriaal: voor Shut Up Little Man bewerkte hij geluidsopnames van iemands luidruchtige buren tot een punky film over de grenzen tussen privacy en kunst. Vanwaar die interesse in archieven en databases? “Het zal mijn neurotische neiging tot ordenen zijn”, lacht de regisseur. “En de handeling van het opnemen fascineert me. Ik heb nooit dingen verzameld, behalve platen – muziek was mijn eerste liefde, en ik verzamel al sinds mijn vroege jeugd vinyl. Iemands platencollectie zegt heel veel over zijn of haar leven; de kasten vol bij mij thuis zijn als de jaarringen van een boom, die de fases van mijn leven uittekenen: van Engels punkjochie via een korte hippiefase naar indie-liefhebber; van techno-clubganger via retro rockabilly naar de girl band fase waar ik nu in zit. Als ik op een onbewoond eiland één kunstvorm zou moeten kiezen, neem ik eerder de Shangri-La’s mee dan Stanley Kubrick.”

Met zo’n achtergrond aan identiteitswisselingen is het niet vreemd dat Bate er in dit tijdperk van overgepolijste digitale zelven een zorgvuldig gecureerd digitaal persona op na houdt. “Mijn profiel op social media is hip, edgy, met wat zelfspot, en geobsedeerd met muziek en popcultuur. Ik leg mijn leven vast zoals we dat allemaal doen: via duizenden digitale foto’s die ik dankzij mijn smartphone altijd binnen handbereik heb. Maar op Instagram doe ik aan een bewustere vorm van vastleggen; daar maak ik kunstzinnige foto’s van mijn dochter Kit.”

Daar kan ik me wel in vinden: net als Bate hul ik me online graag in semi-anonimiteit. Ik plaats culinaire filmpjes door, en bedenk fictieverhaaltjes rond de foto’s van de couleur locale die ik tegenkom tussen huis, werk en weekend – maar mijn echte leven scherm ik af. “Dat doet Sam in zijn opnamen heel anders”, beaamt Bate. “Het is een publiek profiel zonder enige gêne. Hij toont alles: het saaie, het schaamteloze, seks, drugs, zelfhaat, zijn meest verborgen angsten. Dat is één van de dingen die me er zo in aantrok. Het is ongelofelijk punkerig in zijn doe-het-zelf ethiek, een prachtig ongelukje van de home video.”

Met zo veel materiaal is het geen wonder dat er goud op de montagevloer belandde. “Er is één scène waarvan het me nog steeds dwars zit dat we hem niet in de film geplaatst kregen. Sam zit in een motelkamer, op zijn allerlaagste punt. Op de tv is ruis te zien en hij zit daar op een existentieel keerpunt, verslaafd aan eten, aan seks, en aan het filmen van zichzelf. Zijn leven lijkt geen enkele betekenis te hebben. Gelukkig kunnen we het straks als extraatje op de dvd zetten!”

Parallel aan Sams levensloop toont Bate de geschiedenis van de Gouden Plaat die aan boord van ruimteveer Voyager de kosmos in werd geschoten in 1977, het jaar dat Klemke begon met filmen. Net als de opnames van Klemke bevat de Gouden Plaat een beeld van het leven op aarde, stelt Bate. “Gezien mijn obsessie met vinyl heeft de Gouden Plaat me altijd geïnteresseerd. Het is een soort mixtape die we aan buitenaardse wezens hebben gestuurd, om ze een idee te geven van wie we zijn. Op een gegeven moment ging er een lampje bij me aan, en besefte ik me dat dat hetzelfde doel is als Sam heeft. De één doet het door zichzelf te filmen, de ander door zo ver mogelijk het heelal in te reiken, maar beiden zijn een soort samengebalde zelfportretten van de mensheid, pogingen om iets van de menselijke ervaring door de tijd heen vast te leggen. Al denk ik niet dat Sam zijn leven ooit op zo’n kosmisch niveau heeft bekeken!”

Ook nu de film klaar is, houdt de regisseur nog contact met Klemke. “Ik stuur hem nog allerlei irritante mailtjes om hem te vragen wéér een of andere boodschap op te nemen die we nodig hebben voor de dvd of de website”, lacht Bate. “Hij filmt tegenwoordig een stuk minder door het jaar heen, maar hij maakt nog steeds zijn samenvattingen van het jaar. Hij heeft het zijn missie gemaakt om tot zijn dood door te gaan, dus de laatste akte moet nog komen.”